Heimwee. Een stille metgezel.

Wie emigreert, begint aan een nieuw hoofdstuk. Een avontuur vol plannen, dromen en het verlangen naar zon, ruimte of rust. Maar heimwee reist vaak stiekem mee in de koffer. Niet iedereen spreekt erover, want het past niet bij het beeld van de gelukkige emigrant. Toch is heimwee een reëel, vaak onderschat fenomeen, zeker bij Nederlanders die zich elders in de wereld vestigen.

Heimwee is meer dan alleen het missen van familie of vrienden. Volgens sociaalpsycholoog Ruut Veenhoven, bekend van het World Database of Happiness, is heimwee een vorm van verliesverwerking. “Het gaat over rouw. Niet over een overleden persoon, maar over het verlies van het bekende, het voorspelbare, het vertrouwde,” zei hij ooit in een interview op Human.nl. Deze vorm van rouw kent geen strak tijdpad. Sommige emigranten voelen het vooral in de eerste maanden, anderen pas jaren later, bijvoorbeeld op symbolische momenten zoals Sinterklaas, Koningsdag of de verjaardag van een ouder.

Taal
Uit onderzoek van de Taalunie blijkt dat ruim 85 procent van de Nederlanders in het buitenland de Nederlandse taal als een van de belangrijkste onderdelen van hun identiteit beschouwt. En dat is niet voor niets. Taal is verbonden aan emotie. Het verklaart waarom emigranten ontroerd kunnen raken van een oud kinderliedje of plots tranen in hun ogen krijgen bij het horen van een typisch Nederlandse reclameslogan. Diezelfde studie toont aan dat 97 procent van de ondervraagden wekelijks Nederlands spreekt, zelfs na jaren in het buitenland. Het vasthouden aan taal is daarmee ook een manier om heimwee hanteerbaar te maken.

Voedsel
Ook voedsel speelt een opvallend grote rol in het heimweegevoel. Het Meertens Instituut bevestigt dit in meerdere interviews met emigranten. Producten als hagelslag, drop en stroopwafels fungeren als tastbare herinneringen aan het thuisland. Supermarkten in landen met een grote Nederlandse gemeenschap spelen daarop in. Maar wie in een afgelegen deel van Frankrijk of Hongarije woont, moet vaak zelf improviseren. Het ontbreken van een ‘broodje kroket’ of ‘Zaanse mayonaise’ kan dan gek genoeg meer gemis oproepen dan het ontbreken van een familielid in de buurt.

Verlangen
Volgens onderzoeker Dios Hack‑Polay, gespecialiseerd in migratie en cultuuradaptatie, is het belangrijk om onderscheid te maken tussen verschillende vormen van heimwee. In een artikel in het Journal of Global Mobility legt hij uit dat er sprake kan zijn van ‘spatial nostalgia’ (verlangen naar de plek) en ’temporal nostalgia’ (verlangen naar een vroeger leven). Beide vormen komen voor bij Nederlandse emigranten. Zeker wie niet permanent vertrekt, maar met het idee ‘ooit terug te keren’, blijft tussen twee werelden in leven.

Social media
Sociale media versterken dat gevoel. Facebookgroepen als ‘Nederlanders in Spanje’ of ‘Hollanders in Zweden’ bieden herkenning en verbondenheid, maar houden je ook permanent verbonden met wat je hebt achtergelaten. Sommige deskundigen, zoals cultuurpsycholoog Hans Thijssen, waarschuwen dat overmatig digitaal contact met Nederland heimwee juist kan voeden in plaats van verzachten. Dat zei hij in een uitzending van NPO Radio 1 over identiteitsverlies bij expats.

Heimwee is dus geen teken van zwakte, maar een logische reactie op verandering. Wie zijn hele leven in Nederland heeft gewoond, moet wennen aan een andere manier van omgaan met tijd, gezag, cultuur of stilte. Psychiater Damiaan Denys benadrukte in een column in Trouw dat het brein zich instinctief verzet tegen verandering, zelfs als die verandering positief is. “Verlangen naar het oude is evolutionair ingebakken,” schreef hij.

En dan is er nog de lange adem. Uit gesprekken met Nederlandse emigranten in het tijdschrift VertrekNL blijkt dat heimwee soms pas jaren later opkomt, als het nieuwe leven minder spannend is geworden. Wie eenmaal gesetteld is, voelt plots ruimte om te rouwen. Want in de eerste maanden is er te veel te regelen: werk, huisvesting, scholen, verblijfsvergunningen. Pas als de rust komt, dient het gemis zich aan.

Betekenisvol
Toch is heimwee niet alleen maar negatief. Het kan ook een motor zijn voor verbinding. Emigranten die actief zoeken naar lokale netwerken, zich openstellen voor de cultuur, of nieuwe rituelen ontwikkelen, ervaren vaak minder last van het gemis. Wie de Nederlandse identiteit meeneemt, maar zich niet eraan vastklampt, vindt makkelijker een nieuwe balans. Zoals de Vlaamse psychiater Dirk De Wachter zegt in zijn lezingen over verlies en verlangen: “Heimwee hoort bij het leven. Het herinnert ons aan wat betekenisvol was.”

Voor wie zich voorbereidt op emigratie, is het goed te beseffen dat heimwee erbij hoort. Het helpt om het te benoemen, te erkennen en er zelfs ruimte voor te maken. Want alleen dan kan het langzaamaan transformeren van een beklemmend gemis tot een milde herinnering aan waar je vandaan komt. Niet als last, maar als ankerpunt.

☕ Vind je deze en alle andere informatie op onze site waardevol? Steun ons met een kleine donatie en help Grenzenloos gratis en onafhankelijk te houden. Zie: Samen houden we het gratis!